(ecologische) Bassins: waterdichting, bemaling/verzwaring, oevervegetatie, fauna, eutrofiëring, …

Aanleg (materialen, technische fiche / doorsneden)

De wateropslag bevindt zich vaak deels in de grond en deels boven de grond. De vorm van het bassin kan in eender welke vorm. Klassiek wordt gekozen voor een rechthoek, al zijn minder geometrische vormen eveneens mogelijk (met beperkte meerkost door materiaalverlies). De taludhelling (= de wal van het bassin) bedraagt courant 45°. Bij een ecologisch bassin kunnen de hellingen flauwer worden aangelegd, zodat aquatisch leven vlot in en uit het bassin kan. Meestal wordt er onder het foliebassin een drainage gelegd. De drainage wordt uitgevoerd om het grondwater onder het bodempeil van het bassin te houden, wanneer de vijver dieper wordt uitgegraven dan het grondwaterpeil. Vooral als er weinig water in het bassin aanwezig is, kan de druk van onderuit te groot worden. Hieruit ontstaan water- of luchtbellen onder de folie waardoor deze folie los van de bodem kan komen. In het slechtste geval kan dit scheuren van de folie tot gevolg hebben. Bij een ecologisch bassin stelt dit probleem zich enkel bij het plaatsen (de verzwaring maakt doorlopende bemaling onnodig).

Daarna wordt de vijver uitgegraven en de taluds geplaatst. Vaak wordt dit gemaakt uit zavelgrond in plaats van grond met organisch materiaal dat nog kan afbreken.

De beschikbare oppervlakte van het bassin kan in principe alle richtingen uit, maar de taluds hebben meestal vaste afmetingen. De taluds worden doorgaans in 45° geplaatst en zijn vaak één meter breed en de diepte van dit bassin ligt meestal tussen de 4-5 meter. Hierna wordt de folie geplaatst startende van het midden van de vijver en vervolgens uitgevouwen tot net over de randen van de taluds. Bij een klassiek foliebassin worden de randen van de taluds bekleed door waterdoorlatende folies, zo niet moet er naast de taluds een grachtje of drainage systeem gegraven worden om het afstromende water te kunnen wegvoeren.

De folie zelf is het belangrijkste deel van dit bassin want dat bepaalt grotendeels de levensduur van het hemelwaterbassin. Deze folie moet UV-bestendig zijn en voldoende bestand zijn tegen een eventuele ondergrond. Hieronder worden vier verschillende materialen vergeleken:

• EPDM (ethyleen-Propyleen-Dieen-Monomeer) is een synthetisch rubber of elastomeer dat geleverd wordt in diktes van 0.7 tot en met 2.0 mm. EPDM heeft als eigenschap dat het sterk, flexibel, bestand tegen UV-licht en een lange levensduur heeft van 30-50jaar. Wanneer de folie niet in één stuk kan gemaakt worden, is het mogelijk om eventuele naden of overlappen met behulp van een primer en rubberlijm vast te maken. Het nadeel is dat EPDM relaltief zwaar is (1 tot en met 1,5 kilo per vierkante meter).

• PVC (Pplyvinyclhoride) is goedkoper dan EPDM, maar heeft een minder lange levensduur dan EPDM (10-20 jaar). Het is wel soepel en dus gemakkelijk om te verwerken. Dit materiaal bevat weekmakers die het materiaal soepel houdt, maar na enkele jaren wordt het stugger en kan deze folie breken bij eventuele buigingen. Door de korte levensduur van dit materiaal wordt deze folie vaak niet gekozen. Deze folie wordt geleverd tussen 0.5 tot en met 1 mm dikte.

• HDPE (hoge dichtheid polyethyleen folie) wordt het meeste gebruikt voor de foliebassins. HDPE is niet makkelijk om te plaatsen omdat het een redelijk stug materiaal is. Het is erg sterk en bevat geen weekmakers. Het heeft bovendien ook dezelfde levensduur als EPDM (30-50 jaar). Ook is dit materiaal resistent tegen -straling. Vaak wordt een dikte van 1.5 mm gebruikt voor de uitvoering van een foliebassin.

• Bentonietmatten zijn een alternatief voor bovenstaande materialen. Let wel, deze matten dienen minimaal 25 cm te zijn ingegraven om waterdicht te zijn. Tevens kunnen ze niet onder grondwaterniveau worden geplaatst.

De afwerking van de aan- en afvoerbuizen is een belangrijk punt. Er moet voor gezorgd worden dat deze waterdicht afgewerkt worden. Op deze manier zal het water niet weglopen op ongewenste plaatsen.

Locatie

Meestal wordt een waterbassin geplaatst op de beschikbare oppervlakte van een perceel. Hierbij dient ook rekening te worden gehouden met de afstand tot bomen, om bladval te vermijden (eutrofiëring). Ook dient te worden gecontroleerd of de locatie zich niet bevindt in ecologisch waardevol gebied. Als voorgaande niet beperkend is, wordt er gekeken naar het gewenste volume hemelwater dat moet worden opgevangen. Het gewenste volume water dat het waterreservoir moet opvangen is afhankelijk van énerzijds het watergebruik en anderzijds de opvangcapaciteit van hemelwater.

Het waterverbruik is zeer afhankelijk van de teelt  of de gebruikte teeltsystemen. De opvangcapaciteit is dan weer afhankelijk van de hoeveelheid afstromend water, opvang, evaporatie en overloop verliezen.

Het standaard foliebassin heeft een overloop en een aanzuigleiding. De zone hiertussen is het nuttig volume hemelwater dat kan worden gebruikt voor de teelten (zie foto). Een simulatie van de gewenste dimensionering voor een standaard foliebassin werd uitgewerkt in een WADITO-tool rekening houdende met mogelijke verliesposten rond opvang en opslag van hemelwater. De praktijkcentra maken gebruik van deze tool en kunnen gecontacteerd worden voor een simulatie.

Figuur 1: doorsnede van het foliebassin met zijn benutbare en niet-benutbare volumes. Thesis Stan Verdonck

Landschappelijke inkleding

Een foliebassin heeft een landelijk effect, aangezien dit deels boven als ondergrondse constructie is. Er dient dus ook een omgevingsvergunning te worden aangevraagd voor deze aanbesteding.

Een ecologisch bassin is eveneens vergunningsplichtig. Wel biedt dit meer kansen tot landschappelijke inkleding. Het geniet de voorkeur aan te planten of in te zaaien, zodat het bassin niet door pioniersoorten wordt gekoloniseerd. In het water kan gebruik worden gemaakt van aarvederkruid, gedoornd, hoornblad, kikkerbeet, krabbescheer en watergentiaan. Op de randen zijn geschikte soorten: watermunt, fonteinkruiden, waterdrieblad, wateraardbei , oeverzegge, moeraszegge, dotterbloem, koninginnenkruid, grote kattenstaart, heelblaadjes, moerasrolklaver, beekpunge, moeras-vergeet-mij-nietje, …

Beheer

Wanneer het waterniveau van het bassin tot aan de aanzuigleiding komt, dient het foliebassin te worden gevuld met water uit andere bronnen, meestal is dit grondwater.
Doordat er grondwater wordt bijgemengd, zullen we een wisselende kwaliteit hebben van ons voedingswater. Zowel PH als EC kunnen verschillen alsook de accumulatie van ongewenste zouten. Dit dient mee in rekening te houden bij het maken van de voedingschema’s voor de glastuinbouwteelten. Accumulatie van zouten is minder een probleem bij vollegrondsteelten. Tevens kan het bassin zijn capaciteit bereikt hebben zou het kunnen dat het overloopt. Dit water moet kunnen infiltreren volgens de richtlijnen van GSV.

Bij de opslag van (hemel)water in een folievijver kan algengroei een probleem zijn dat tijdig moet aangepakt worden. Algengroei wordt gestimuleerd door de een combinatie van stilstaand water, lichtinval en warmte doet zich vaak het probleem van algengroei voor. De ontwikkeling van algen kan erg sterk zijn wanneer voldoende voedingsstoffen in het water aanwezig zijn. Zo versnelt de algengroei door de aanwezigheid van meststoffen bij de opvang van drainwater. In de praktijk worden allerlei methoden toegepast om algen te bestrijden. De beste oplossing is het water afschermen van licht, met behulp van een span- of drijfzeil. Andere mogelijkheden voor de algenbestrijding zijn het gebruik van een ultrasoontoestel en het inbrengen van zuurstof in het water. Een andere oplossing is het gebruik van vlotten met aangepaste planten die enerzijds nutriënten opnemen uit het water en anderzijds lichtinval en opwarming van het water beperken.